Ciasto keks było nieodłącznym elementem świąt mojego dzieciństwa – zawsze pojawiało się na stole w wigilię i Nowy Rok. Babcia piekła go kilka dni wcześniej, zawijała w ściereczkę, „żeby dojrzał”. Jego smak – pełen aromatycznych bakalii, lekko rumowy, wilgotny, głęboki – towarzyszy mi do dziś i przenosi prosto do ciepłej kuchni z kaflowym piecem. Dzisiaj podzielę się z Wami właśnie tym przepisem – tradycyjnym, ponadczasowym, idealnym nie tylko od święta.
Tradycja w kawałku ciasta – co czyni keksa wyjątkowym?
Keks, czyli ciasto pełne bakalii, o długiej trwałości i bogatym smaku, wywodzi się z kuchni europejskiej – jego korzeni można szukać zarówno w Anglii, jak i w Niemczech. W Polsce zadomowił się na dobre jako ciasto świąteczne i okazjonalne – często pojawia się w wersjach rodzinnych, przekazywanych z pokolenia na pokolenie.
Najlepszy keks wyróżnia się kilkoma elementami: jest wilgotny, puszysty, dobrze wyrośnięty, nie za słodki, za to bogato napakowany bakaliami – suszonymi owocami i orzechami. Prawdziwy sekret kryje się w kolejności przygotowania, namaczaniu bakalii oraz odpowiednim czasie pieczenia. Poniżej zdradzam przepis na keksa, który przygotowywała moja babcia – to klasyczne, domowe keks ciasto, które zachwyca na każdym kroku i długo zachowuje świeżość.
Składniki – co potrzebujesz do upieczenia tradycyjnego keksa babci
Poniższy przepis na keksa przewiduje porcję na klasyczną formę keksówkę o długości 30 cm. Jeśli chcesz przygotować dwie mniejsze foremki, przemnóż ilości x2.
Składniki na ciasto:
– 250 g mąki pszennej tortowej (typ 450)
– 200 g masła (w temperaturze pokojowej)
– 180 g cukru drobnego do wypieków (lub cukru pudru)
– 5 dużych jajek (w temperaturze pokojowej)
– 1,5 łyżeczki proszku do pieczenia
– 1 łyżeczka naturalnego ekstraktu z wanilii
– szczypta soli
– skórka otarta z jednej małej cytryny
Bakaliowe dodatki:
– 150 g rodzynek jasnych (najlepiej sułtańskich)
– 50 g żurawiny suszonej
– 50 g kandyzowanej skórki pomarańczowej
– 80 g orzechów włoskich (posiekanych)
– 60 g migdałów (mogą być płatki lub siekane całe)
– 1 łyżka mąki (do obtoczenia bakalii)
– 40 ml rumu lub likieru pomarańczowego (opcjonalnie, ale polecane)
Tradycyjny keks – przepis krok po kroku
Krok 1: Przygotowanie bakalii
Bakalie trzeba przygotować minimum kilka godzin przed pieczeniem (najlepiej dzień wcześniej), żeby zmiękły i nasiąkły aromatem.
1. Rodzynki i żurawinę zalej rumem, odstaw pod przykryciem na minimum 2–3 godziny, najlepiej na noc.
2. Skórkę pomarańczową, orzechy włoskie i migdały posiekaj drobniej (jeśli używasz całych).
3. Gdy bakalie się namoczą, odsącz je z nadmiaru alkoholu, osusz ręcznikiem papierowym i obsyp łyżką mąki – ta czynność zapobiega ich opadaniu na dno ciasta w trakcie pieczenia.
Krok 2: Ubicie masła z cukrem – jak uzyskać lekką strukturę
1. Miksuj miękkie masło z cukrem przez ok. 7–10 minut na wysokich obrotach, aż masa stanie się prawie biała i puszysta. To kluczowy etap: dobrze ubite masło z cukrem sprawia, że keks będzie miał idealną strukturę.
2. Dodawaj jajka pojedynczo – każde kolejne wtedy, gdy poprzednie dobrze się połączy z masą. Pracuj na średnich obrotach miksera, by masa nie warzyła się.
3. Dodaj wanilię, skórkę z cytryny oraz szczyptę soli.
Krok 3: Dodanie mąki i bakalii
1. Przesiej mąkę z proszkiem do pieczenia i dodawaj ją stopniowo do masy maślanej, mieszając szpatułką lub na najniższych obrotach miksera tylko do połączenia składników. Nie miksuj zbyt długo – to może spowodować zakalcowatość.
2. Dodaj mieszankę bakalii i delikatnie wmieszaj je w masę przy pomocy łyżki lub silikonowej szpatuły.
Krok 4: Przygotowanie foremki i pieczenie
1. Formę keksową (ok. 30 x 10 cm) wyłóż papierem do pieczenia lub wysmaruj masłem i oprósz mąką.
2. Delikatnie przełóż ciasto do formy i wygładź wierzch.
3. Środek można lekko przeciąć nożem wzdłuż – ciasto podczas pieczenia równiej się rozwinie.
4. Piecz w temperaturze 160°C (góra-dół, bez termoobiegu) przez 60–70 minut na środkowej półce piekarnika. Sprawdź patyczkiem – po wbiciu powinien wyjąć się suchy.
5. Jeśli wierzch ciasta zbyt szybko się rumieni, przykryj je w połowie pieczenia folią aluminiową.
Krok 5: Studzenie i dojrzewanie smaków
1. Wyjmij keks z piekarnika, pozostaw go w formie przez 10–15 minut, a następnie przełóż na kratkę do całkowitego ostudzenia.
2. Po wystudzeniu możesz owinąć ciasto w bawełnianą ściereczkę i przechowywać w chłodnym miejscu – po 1–2 dniach aromaty się przegryzą, keks stanie się jeszcze smaczniejszy.
Ciekawostki praktyczne i modyfikacje
Ten klasyczny przepis na keksa możesz dostosować do własnych preferencji lub tego, co masz w kuchni:
– Zamiast masła możesz przygotować keks na oleju – wystarczy użyć 160 ml delikatnego oleju (np. rzepakowego lub z pestek winogron). Keks na oleju będzie równie wilgotny, ale mniej maślany.
– Jeśli chcesz przygotować szybki keks w mniej klasycznej wersji – sięgnij po gotowe mieszanki bakalii lub dodaj ulubiony dżem zamiast części cukru (zmieni to strukturę, ale przyspieszy przygotowanie).
– Dodatek cynamonu, kardamonu albo gałki muszkatołowej uczyni ciasto jeszcze bardziej korzenne – szczególnie polecane na okres świąteczny.
– Najlepszy keks to ciasto przechowywane kilka dni, owinięte w pergamin i schowane do metalowej puszki – aromaty się pogłębiają, konsystencja pozostaje wilgotna, a ciasto nie wysycha.
Jak upiec keks – najważniejsze zasady
Aby upiec ciasto keks udane i równomiernie wypieczone:
1. Zadbaj o składniki w temperaturze pokojowej.
2. Dobrze utrzyj masło z cukrem – to gwarantuje lekkość.
3. Obtocz bakalie w mące, by nie opadły.
4. Nie przegrzewaj ciasta – zarówno mikserem, jak i w piekarniku.
5. Przestrzegaj temperatury pieczenia – zbyt wysoka spali wierzch, środek zostanie surowy.
Podsumowanie – domowy keks, który zawsze się udaje
Tradycyjny keks z bakaliami według przepisu babci to przykład ciasta, które nie wymaga wielu nowoczesnych tricków, za to wymaga uwagi, precyzji i cierpliwości. Dzięki ubitej maślanej masie, namoczonym bakaliom i odpowiedniemu czasowi pieczenia uzyskasz ciasto wilgotne, pełne smaku i długo zachowujące świeżość. Ta wersja najlepiej oddaje klasykę – bez zbędnych udziwnień.
Jeśli szukasz takiego wypieku jak najlepszy keks – prostego, stabilnego, ale efektownego – ten przepis będzie Twoją bazą. Możesz eksperymentować ze składnikami, dodać więcej rumu, zamienić orzechy na pistacje albo dorzucić posiekane suszone figi. Keks ania gotuje czy keks ciasto z dawnych zeszytów różni się tylko subtelnością proporcji – ale to właśnie ich dobór czyni przepis wyjątkowym. Spróbuj sam i doceń magię domowych wypieków.
