Jajka to jeden z najbardziej uniwersalnych składników w kuchni. Są tanie, dostępne przez cały rok i stanowią bogactwo wartości odżywczych. Dla wielu stanowią podstawę śniadania – jajecznica, na miękko, w koszulce. Ale kiedy po raz kolejny otwierasz lodówkę i myślisz o kolacji, a jajecznica zdaje się być kulinarnym deja vu – warto sięgnąć po coś więcej. Pamiętam, jak pewnego wieczoru odwiedziłem znajomego kucharza. Zamiast banalnej jajówy zaprosił mnie na grzanki z pastą z jajek wędzonych, pieczoną frittatę z warzywami i majonez własnej roboty. Zrozumiałem wtedy, że jajko ma drugie i trzecie dno, gotowe do odkrycia.
Jajko – wszechstronny składnik o wielkiej historii
Jajko jest jednym z najstarszych i najbardziej podstawowych produktów spożywczych ludzkości. Wykorzystywane było w kuchni już kilka tysięcy lat temu – zarówno przez cywilizacje Bliskiego Wschodu, jak i starożytnych Egipcjan. W kuchni europejskiej rozpowszechniło się szczególnie w okresie średniowiecza jako składnik dania postnego, a w kuchni francuskiej stało się wręcz symbolem technicznej perfekcji (omlet mówi wszystko o kucharzu).
Skład jajka to przede wszystkim białko i żółtko. Białko to prawie czysta albumina – znakomite źródło łatwo przyswajalnego białka. Żółtko dostarcza tłuszczów (w tym lecytyny), witaminy A, E, D, K, a także choliny – substancji wspierającej układ nerwowy i pamięć.
Warto pamiętać: jajka najlepiej przechowywać w lodówce, w temperaturze 4–7°C, unikając kontaktu ze światłem i mocnymi zapachami (powłoka jajka jest porowata i chłonie zapachy jak gąbka). Data przydatności do spożycia wynosi zazwyczaj 28 dni od zniesienia.
Co zrobić z jajek na kolację?
Jeśli jajecznica już ci się znudziła, to świetnie – otwiera się przed tobą całe spektrum kulinarnych możliwości. Jajka można smażyć, piec, gotować na twardo, miękko, w koszulce, zapiekać, miksować, ubijać na sztywno lub w lekką pianę. Oto propozycje, które łączą prostotę przygotowania z wartościowym i sycącym efektem.
1. Frittata z warzywami i serem feta
Włoska frittata to pieczony omlet, który możesz dowolnie modyfikować. Świetnie smakuje na ciepło i zimno, więc nadaje się nie tylko na kolację, ale i do lunchboxa.
Składniki:
– 5 jajek
– 1/2 cukinii
– 1 papryka czerwona
– 1/2 cebuli czerwonej
– 100 g sera feta
– 2 łyżki oliwy
– sól, pieprz, tymianek
Przygotowanie:
1. Pokrój warzywa (cukinia i papryka w półplastry, cebula w piórka).
2. Na patelni podsmaż warzywa kilka minut na oliwie, aż zmiękną.
3. W misce roztrzep jajka, dodaj pokruszoną fetę, przyprawy.
4. Wylej masę jajeczną na podsmażone warzywa.
5. Smaż na małym ogniu przez 5 minut, następnie wstaw patelnię do piekarnika na 8–10 minut (175°C z termoobiegiem), aż frittata się zetnie.
6. Pokrój na trójkąty, podawaj z sałatką rukolą i winegretem.
2. Jajka faszerowane pieczarkami i koperkiem
To klasyczna przekąska PRL-u w nowoczesnym (i lekkim) wydaniu. Sprawdza się jako kolacja na zimno.
Składniki:
– 5 jajek ugotowanych na twardo
– 150 g pieczarek
– 1/2 cebuli
– 2 łyżki mascarpone lub śmietankowego serka
– pęczek koperku
– sól, pieprz
– olej do smażenia
Przygotowanie:
1. Jajka obierz, przetnij wzdłuż, wyjmij żółtka do miseczki.
2. Pieczarki i cebulę drobno posiekaj i podsmaż na patelni do miękkości.
3. Wymieszaj z żółtkami, koperkiem i mascarpone. Dopraw do smaku.
4. Napełnij białka farszem.
5. Posyp koperkiem, podawaj schłodzone, z pieczywem razowym.
3. Tarta z porami, jajkami i parmezanem
Francuska klasyka typu quiche – sycąca, a zarazem elegancka.
Składniki:
– 1 płat ciasta francuskiego lub kruchego
– 4 jajka
– 2 pory, tylko biała część
– 150 ml śmietanki 30%
– 70 g startego parmezanu
– masło do smażenia
– sól, pieprz, gałka muszkatołowa
Przygotowanie:
1. Pory pokrój na cienkie plasterki, zeszklij na maśle.
2. Ciasto wyłóż do formy i podpiecz 10 minut w 180°C.
3. W misce rozmieszaj jajka, śmietanę, przyprawy, dodaj przestudzoną zawartość patelni i parmezan.
4. Wylej masę na ciasto i piecz 30 minut w 180°C.
5. Podawaj z sałatą z octem balsamicznym.
4. Śródziemnomorska sałatka jajeczna z oliwkami i pomidorem
Lekkostrawna i orzeźwiająca kolacja w cieplejsze dni.
Składniki:
– 4 jajka na twardo
– garść oliwek (zielone i czarne)
– 2 pomidory (lub kilka pomidorków koktajlowych)
– 1/2 czerwonej cebuli
– 2 łyżki oliwy z oliwek
– sok z 1/2 cytryny
– suszone oregano, pieprz
Przygotowanie:
1. Jajka obierz i pokrój w ćwiartki.
2. Pomidory i oliwki pokrój, cebulę cienko poszatkuj.
3. Składniki wymieszaj w misce, polej oliwą i sokiem z cytryny.
4. Odstaw na 10 minut, by smaki się przegryzły.
5. Podawaj z ciepłą bagietką lub pełnoziarnistym chlebem.
5. Jajka po tunezyjsku – shakshuka z labneh
Zainspirowane kuchnią Maghrebu jajka gotowane w aromatycznym sosie warzywnym.
Składniki:
– 4 jajka
– 1 puszka pomidorów pelati
– 1/2 cebuli
– 1/2 czerwonej papryki
– 1 mały ząbek czosnku
– 1/2 łyżeczki kminu, 1/2 łyżeczki papryki wędzonej
– sól, chili do smaku
– 2 łyżki oliwy
– 2 łyżki labneh (gęsty jogurtowy ser)
– natka pietruszki
Przygotowanie:
1. Cebulę, paprykę i czosnek podsmaż w głębokiej patelni.
2. Dodaj przyprawy, następnie pomidory z puszki. Duś 10 minut.
3. Rób wgłębienia w sosie, wbij do nich jajka. Przykryj patelnię, gotuj do ścięcia białek.
4. Na wierzchu układaj kleksy z labneh, posyp pietruszką.
5. Podawaj z pitą lub chlebkiem naan.
Czy jajka można mrozić? Jak je przechowywać?
Surowe jajka w skorupkach zdecydowanie nie nadają się do mrożenia – rozsadza je zamarzająca woda. Można natomiast mrozić jajka rozbite, dokładnie rozmieszane (bez piany), w szczelnym pojemniku. Takie jajka sprawdzą się później do wypieków i dań gotowanych. Białka i żółtka można zamrażać oddzielnie, ale samych żółtek nie warto – mają tendencję do zestalania, przez co później się nie łączą.
Jajka na twardo nie nadają się do długiego trzymania w lodówce – po 2–3 dniach żółtko robi się kredowe w konsystencji. Natomiast pasty jajeczne, sałatki z dodatkiem majonezu – przechowuj maksymalnie 48 godzin, w chłodnym miejscu.
Smażenie, pieczenie, gotowanie – różne formy obróbki
– Smażenie: krótkie, szybkie – omlety, jajka sadzone, frittata z patelni. Uwaga na przegrzewanie – białko ulega denaturacji, żółtko może się ściąć i stracić walory smakowe.
– Pieczenie: tarty, keksy z jajkami, frittata, suflet – w 160–180°C. Przy pieczeniu warto łączyć jajka z tłuszczem i warzywami, by nie zrobiły się suche.
– Gotowanie: na miękko – 4–5 minut od wrzenia, na twardo – 9–10 minut. Dłuższe gotowanie skutkuje zielonkawą obwódką wokół żółtka – nie jest szkodliwa, ale oznaką przegrzania.
– Parzenie (jajka w koszulce): odrobina octu w wodzie, wbicie jajka do gotującej się wody, 2–3 minuty – daje elegancki efekt do kolacyjnych tostów lub sałatek.
Podsumowanie
Jajka to coś więcej niż śniadaniowa rutyna. Z ich pomocą przygotujesz lekkie i sycące kolacje, od zapiekanek po sałatki. Możliwości jest mnóstwo – piec, smażyć, gotować i parzyć. Dzięki różnorodnym przyprawom, dodatkom warzywnym czy serowym jajka mogą stać się podstawą kreatywnej kuchni wieczornej. Eksperymentuj ze smakami i formami – jajko zniosło już wiele i nadal ma jeszcze sporo do zaoferowania.